Mạc Thái Tổ tên thật là Mạc Đăng Dung là một nhà chính trị vị hoàng đế sáng lập ra vương triều nhà mạc trong lịch sử Việt Nam ông sinh ngày 22 tháng 12 năm 1483 Thời vua Lê Thánh Tông. Người làng cổ trai huyện Nghi Dương nay thuộc thành phố Hải Phòng. Theo Đại Việt xử ký toàn thư và đại Việt thông sử cụ tổ bảy đời của Mạc Đăng Dung là Mạc Đĩnh Chi lưỡng quốc trạng Nguyên thời Trần.
Mạc Đăng Dung thời trẻ nhà nghèo làm nghề đánh cá, khi lớn lên vua Lê Uy Mục có tuyển võ sĩ, Đăng Dung dự thi môn đánh vật, trúng đô lực sĩ. Được xung vào đội túc vệ giữ việc cầm dù theo xe vua. Vua Uy Mục nghiện rượu hoang dâm, thích ra oai, để cho họ ngoại hoành hành. Người bấy giờ gọi là quỷ vương. Cơ đồ nhà Lê đã bắt đầu đi xuống từ đó.
Theo xử gia Lê Quý Đôn trong hàng ngũ võ quan nhà Lê, Mạc Đăng Dung tỏ ra là người thật thà ngay thẳng. Năm 15008 ở tuổi 25 Đăng Dung được giao chức Đô chỉ huy xứ tức hàng quan tam phẩm. Năm 1509 Lê Uy Mục bị Lê Tương Dực lật đổ, vua Tương Dực lên ngôi ban hành Giáo hóa thận trọng hình phạt xong lại chơi bời vô độ xây dựng liên miên dân nghèo thất nghiệp trộm cướp nổi lên nhiều nơi giấy binh làm loạn dẫn tới sự suy vong của nhà Lê Sơ.
Đến năm 1516 tướng Trịnh Duy sản giết Lê Tương Dực rồi lập vua mới là Lê Chiêu Tông lên ngôi. Thời bấy giờ vua Chiêu Tông mới có 14 tuổi chưa quyết đoán được, cho nên bên ngoài thì giặc rã nổi lên, bên trong thì quyền thần chém giết lẫn nhau, kinh sư đẫm máu. Khi ấy có Cù Khắc Xương mượn đạo mê hoặc dân, Mạc Đăng Dung dâng sớ xin trị tội, lại hạch một số viên quan mê tín tà thuyết. Nhà vua nghe theo giết những người đó. Thiệu Quốc Công Lê Quảng Độ hàng phe nổi dậy Trần cảo. Mạc Đăng Dung lại dâng sớ khuyên nhà vua đem chém vì tội bất trung, vua cũng nghe theo. Từ đấy nhà vua tin Mạc Đăng Dung là người trung trực càng thêm ân sủng.
Năm 198 Mạc Đăng Dung được thăng làm Vũ xuyên hầu cho ra Trấn Thủ Hải Dương. Tại đây Đăng Dung thu thập hương binh chỉnh đốn quân ngũ quân số ngày càng đông. Khi đó Ở Kinh Thành thế lực giúp Lê Chiêu Tông đánh dẹp phản loạn tướng Trần Chân là lớn mạnh nhất. Các đại thần bèn bàn mưu với nhà vua dụ Trần Chân vào cung rồi sai lực sĩ bắt chém đi. Các thủ hạ của Trần Chân là Nguyễn Kính, Nguyễn Áng, Hoàng Duy nhạc mang quân đánh kinh đô để báo thù. Vua chiêu tông không chống nổi, đang đêm phải bỏ chạy sang dinh Bồ Đề ở Gia Lâm để tránh. Quân của Nguyễn Kính, Nguyễn Áng tha hồ cướp bóc, kinh sư trở thành chỗ săn bắn đánh cá.
Chiêu Tông gọi Nguyễn Hoàng Dụ lúc này đang ở Thanh Hóa ra đánh Nguyễn Kính nhưng Hoàng Dụ lưỡng lự không đi. Nhà vua không còn cách nào bèn triệu Mạc Đăng Dung đang Trấn Thủ Hải Dương về cứu. Mạc Đăng Dung từ Hải Dương về yết kiến vua, đóng thủy quân ở sông Nhị Hà rồi sai đi dụ hàng thủ hạ của Trần Chân. Những người này nói phải giết những kẻ rèm pha trước kia thì mới hàng. Vua Chiêu Tông làm theo nhưng họ đều không hàng mà càng càn giỡ hoành hành, đóng quân không rút.
Theo sách Đại Việt Thông xử lúc này Đăng Dung thấy triều đình rối loạn nên nảy sinh ý đồ khác. Ông muốn mượn thế của quân địch để giết hết đại thần, chặt vây cánh của vua. Lê Chiêu Tông bèn lập kế đi dụ quân địch rồi mạo lời họ ép triều đình giết chết quận công Ngô Bính Thọ, quận Công Trịnh Hựu và Trừ Khải. Lúc này Trịnh Tuy và các tướng ở Sơn Tây mưu lập người con của Tĩnh Tu Công lên làm vua, sau nửa năm thì phế lại lập Lê Do lên. Vua Chiêu Tông lại mời Nguyễn Hoàng dụ ra đánh Trịnh Tuy, Nguyễn Áng, Nguyễn Kính ở Sơn Tây. Hoàng dụ đem quân ra cùng với Đăng Dung đi đánh, quân Hoàng Dụ thua to chết rất nhiều. Dụ lại rút lui về Thanh Hóa.
Từ đây Mạc Đăng Dung thống lĩnh hết quân thủy bộ. Tháng 7 năm 159 Mạc Đăng Dung vây Lê Do ở tư Liêm rồi phá đê cho nước vỡ vào. Quân của Lê Do bỏ chạy bị Đăng Dung bắt được giải về kinh sư giết chết. Trịnh Tuy bỏ chạy về Thanh Hóa, các tướng Sơn Tây là Nguyễn Kính, Nguyễn Áng, Hoàng Duy nhạc đều xin hàng Mạc Đăng Dung. Chiêu Tông phong Mặc Đăng Dung là Minh quận công. Đăng Dung Một mình cầm quân dẹp loạn, từ đó nắm hết quyển bính. Vua hồi kinh sư việc thiên hạ tạm yên.
Năm 1520 Mạc Đăng Dung được vua phong làm tiết chế các sứ Thủy bộ chư dinh, năm sau lại được phong làm nhân Quốc công chức Thái phó. Năm 1521 sau khi đánh lui được Trịnh Tuy vào Thanh Hóa, Mạc Đăng Dung nắm hết quyền điều hành triều chính nhà Lê. Đăng Dung mang quân đánh lực lượng của Trần Cung ở Lạng Nguyên, Trần Cung bỏ chạy bị bắt và bị giết. Lúc này quyền thế của Mạc đang rung rất lớn, kiểm soát toàn bộ triều đình. Ông gây dựng phe cánh gồm thông gia Phạm Gia làm thượng thư bộ lễ, em rể là Quỳnh Khê hầu Vũ hộ làm hữu đôi đốc trấn thủ Sơn Tây. Ngoài ra còn có các thượng thư Trình Trí Sâm và Nguyễn Thì Ung ngả theo ông. Đăng Dung lại tiến vua một mỹ nhân giả danh là con gái mình, vào làm cung tần để giò la tin tức. Sai em là Mạc Quyết giữ đạo binh túc vệ, con trai Đăng Doanh chấn giữ điện kim quang.
Năm 1522 Lê Bá Hiếu nổi dậy trống triều đình ở vùng Đông Ngàn Gia, Lâm Đăng Dung lại mang quân đi đánh dẹp được. Mạc Đăng Dung lập nhiều công lớn, dẹp được nhiều lực lượng chống đối triều đình nên quyền lực của ông càng lớn. Sử gia Lê Quý Đôn viết rằng công danh ngày càng thịnh, triều đình ai cũng phục. Khi đó Mạc Đăng Dung đi bộ thì lọng dát vàng, đi Thủy thì thuyền rồng dây kéo. Ra vào cung cấm không kiêng sợ gì. Ông giết thị vệ Nguyễn Cấu Đô, lực sĩ Nguyễn Thọ và Đàm cử vốn là những người trung thành với Lê Chiêu Tông.
Trước sự lớn mạnh của thế lực Mạc Đăng Dung, Vua Và Các cựu thần nhà Lê không bằng lòng nhưng bất lực. Nghe theo lời một số cận thần Trung Thành, đêm ngày 27 tháng 7 năm 1522 Chiêu Tông rời Kinh Thành. Chạy sang Sơn Tây ra chiếu hiệu triệu bốn phương cùng thảo phạt Mạc Đăng Dung. Ngay ngày hôm sau Mạc Đăng Dung sai Hoàng Duy Nhạc đem quân đuổi theo. Trận chiến xảy ra Hoàng Duy nhạc tử trận. Trong tình huống kinh thành chống vắng vua không còn ở kinh sư, Mạc Đăng Dung bàn với các đại thần lập Hoàng Đệ Xuân lên ngôi tức Lê Cung Hoàng đổi nhiên hiệu là thống Nguyên năm thứ nhất.
Bấy giờ các xứ tây nam bắc đều theo Lê Chiêu Tông, Trịnh Tuy lại mang quân từ Thanh Hóa ra giúp. Tuy vậy Chiêu Tông lại nghe lời hoạn quan Phạm Điền bắt giết thuộc tướng của Trịnh Tuy là Nguyễn Bá kỳ làm cho lòng người ly tán. Trịnh Tuy tức giận bắt chiêu tông đem về Thanh Hóa không liên kết với các tướng quanh Kinh Thành đang giúp Lê Chiêu Tông. Do đó lực lượng ủng hộ vua Chiêu Tông nhiều người giải tán. Bấy giờ trong một nước có hai vua. Vua Lê Chiêu tông ở Thanh Hóa đại diện cho lực lượng cựu thần nhà Lê do Trịnh Tuy cầm đầu và Lê Cung hoàng ngự tại dinh bồ đề, mọi việc do Mạc Đăng Dung sắp xếp và đối phó.
Sau khi đàn áp một số lực lượng nổi dậy, thế lực của Mạc Đăng Dung vô cùng mạnh mẽ, kiểm soát và làm chủ vùng Kinh Bắc. Quan lại và quân dân đến quy phục ngày một đông. Năm 1523 Mạc Đăng Dung nhân danh vua mới Lê Cung Hoàng tuyên bố phế chuất Chiêu Tông, làm Đà Dương Vương. Năm 1524 Đăng Dung nắm trức Bình Trương Quân Quốc Trọng sự Thái phó tước nhân Quốc công. Tháng 10 năm 1525 Mạc Đăng Dung tiến đánh Trịnh Tuy ở đầu nguồn Thanh Hóa. Trịnh Tuy thất thế rồi chết, Chiêu Tông bị bắt giải về kinh sư. Sau đó Mạc Đăng Dung tiếp tục đánh dẹp các lực lượng trung thành với Lê Chiêu tông do Giang Văn Dụ, Hà Phi Chuẩn đứng đầu. Tiêu diệt các tướng chống đối các lực lượng đối lập đều bị dẹp. Mọi quyền lực thuộc về Mạc Đăng Dung, ông lui về cổ trai nhưng vẫn chế ngự triều chính. Ngày 18 tháng 12 năm 1526 Mạc Đăng Dung sai phạm Kim Bằng bí mật giết Chiêu Tông.
Tháng 4 năm 1527 Lê Cung Hoàng sai đình thần cầm cờ tiết, đem kim sách áo Mão thêu rồng đen đai giát Ngọc kiệu tía quạt vẽ lọng tía đến cổ trai Tấn Phong Mạc Đăng Dung làm An Hưng Vương. Ra thêm Cửu tích tháng 5 năm đó Đăng Dung từ cổ trai trở lại Thăng Long ép Lê Cung Hoàng nhường ngôi. Sử ra Lê Quý Đôn chép: lúc này thần dân phần nhiều hướng về Đăng Dung đều ra đón về kinh đô. Lê Cung Hoàng và hoàng thái hậu đều bị giết.
Bấy giờ có rất nhiều quan lại tử tiết để phản đối nhà Mạc giết Vua cướp ngôi. Từ đó thổi bùng lên ngọn lửa đấu tranh phù Lê diệt Mạc. Có người thì khởi binh phù Lê thất bại và bị giết, có người thì theo vua Lê không kịp nhảy xuống sông mà chết, người thì quay đầu về Lam Sơn bái lạy rồi tự tử. Mạc Đăng Dung lên ngôi hoàng đế tức là Mạc Thái Tổ – chính thức lập ra nhà Mạc. Nhà Lê Sơ truyền được 100 năm đến đây kết thúc. Nhưng công đức vua Lê Thái Tổ và Lê Thánh Tông làm cho nhiều người vẫn không quên nhà Lê. Cho nên dù Mạc Đăng Dung có cướp được ngôi cũng không được lâu bền, chẳng bao lâu khắp nơi nổi lên những đội quân phù Lê diệt Mạc. Muốn diệt trừ Đăng Dung để khôi phục nhà Lê. Mạc Thái Tổ lên ngôi hoàng đế ban lệnh đại xá thiên hạ đổi niên hiệu là năm Minh Đức thứ nhất, Thái Tổ vào ở Kinh Thành Ngự Nơi chính điện tế trời ở đàn Năm Giao dựng tôn miếu lấy Hải Dương làm Dương Kinh, lập cung điện ở cổ trai, truy tôn miếu hiệu và xây dựng mộ phần cho tổ tiên họ Mạc. Ông Lập con trai là Mạc Đăng doanh làm thái tử, phong em trai làm vương, ba em gái đều phong công chúa. Lấy ngày sinh nhật của mình làm ngày càn Ninh Khánh tiết.
Nhà Mạc tuy đã làm vua nhưng sợ lòng người vẫn còn nhớ đến nhà Lê, cho nên mọi việc đều theo phép cũ của nhà Lê chứ không thay đổi gì nhiều. Sau khi lên ngôi được một năm tức năm 1528 Mạc Thái Tổ sai người sang Yên kinh báo với nhà Minh với nội dung là con cháu họ Lê không còn ai thừa tự nữa. Dặn cho đại thần họ Mặc tạm trông coi việc nước, cai trị dân chúng. Vua Minh không tin cử xứ giả sang dò la tin tức. Thái Tổ sai người trả lời bằng lời lẽ văn hoa, đem nhiều vàng bạc đút lót. Đến khi sứ giả nhà Minh về mật tâu với vua Minh là con cháu nhà Lê đã hết, đã ủy thác cho họ Mạc. Người trong nước đều theo phục cả, Vua Minh mắng sứ giả. Mạc Thái Tông sợ vua Minh hỏi tội liền lập mưu cắt đất hai Châu quy Thuận và dâng hai tượng người bằng vàng bạc cùng châu báu vật lạ, vua Minh nhận từ đó Bắc Nam thông Hiếu đi lại.
Năm 1530 Mạc Thái Tổ làm vua được 3 năm tự thấy mình tuổi già bèn truyền ngôi cho Thái tử Đăng Doanh, rồi lên làm thái thượng hoàng ra ở điện trường Quang coi nghề đánh cá là thú ngao du tự lạc. Thái tử Đăng Doanh lên kế vị đó là Mạc Thái Tông dựng cung điện nguy nga cho cha ở. Mỗi tháng vào ngày 8 và ngày 20 hàng tháng, dẫn bá quan tới Triều kiến. Theo xử gia Lê Quý Đôn Mạc Thái Tổ về cổ trai là để chấn giữ nơi căn bản, làm ngoại viện cho con nhưng vẫn quyết định những việc trọng đại.
Thời kỳ Mạc Thái Tông trị vì đất nước thịnh vượng nhân dân no đủ. Nhưng cũng có một số cuộc nổi dậy của tàn dư Nhà Hậu Lê ở Thanh Hóa. Có một quý tộc nhà Hậu Lê là Lê Ý khởi binh chống lại nhà mạc. Năm 1530 Mạc Thái Tổ tự thân cầm vài vạn quân Thủy bộ vào giao chiến với Lê Ý ở sông Mã. Quân Mạc thua trận, Thái Tổ đành dẫn quân về để Mạc Quốc Trinh ở lại chống giữ. Sau đó mạc Thái Tông lại từ kinh sư dẫn quân đi đánh lấy nhưng cũng không thắng được. Sau những Chiến Thắng Lê Ý chủ quan, quân ít lương hết đội ngũ rời rạc. Mạc Quốc Trinh nghe tin báo liền dẫn quân tinh nhuệ tập kích bắt sống Lê Ý giải về kinh sư xử tử. Lê Ý thất bại nhưng thổ tù các nơi vẫn không quy phục nhà Mạc. Nguyễn Kim đóng ở Ai Lao lập một người dòng dõi nhà Lê tên là Lê Ninh Lê Ngô vua tức Lê Trang Tông, rồi liên tiếp tổ chức tấn công về Đại Việt. Ở vùng Tuyên Quang lại có Vũ Văn Uyên không chịu theo nhà Mạc, nổi lên cát cứ một phương. Khi nghe tin Nguyễn Kim lập Lê Trang tông lên ngôi, Vũ Văn uyên sai người dâng biểu xin theo nhà Lê chống nhà Mạc. Quân nhà Lê nhiều lần tổ chức tấn công ngược về Đại Việt nhưng không thành công. Mãi đến năm 1539 Nguyễn Kim mới chiếm được đất lôi Dương ở Thanh Hóa, sang năm sau lại tiến vào Nghệ An. Kể từ đó sử sách gọi nhà Mạc là Bắc triều và nhà Lê Trung Hưng là Nam triều. Đất đai nhà Mạc bắt đầu bị chia cắt, đồng thời với việc đánh nhà Mạc – nhà Lê cũng nhiều lần cử xứ giả sang Trung Quốc kể tội với vua Minh việc nhà Mạc cước ngôi. Nhà Minh bèn mượn cớ giúp nhà Lê đánh Đại Việt. Nhiều lần đưa quân áp sát biên giới.
Nhà Mạc một mặt tăng cường Phòng bị tập luyện quân đội, một mặt sai sứ giả sang trấn Nam quan ở Quảng Tây dâng biểu xin hàng. Biện hộ rằng Lê Duy Ninh là con của Nguyễn Kim được dựng lên không phải dòng dõi Nhà Hậu Lê. Nhà Minh muốn để cho hai phe đánh nhau nên án binh bất động không tiến nữa. Năm 1540 Mạc Thái Tông bệnh mất trị vì được 10 năm Thọ 40 tuổi. Thượng Hoàng lập con trưởng của Thái Tông là Mạc Phúc Hải Lên kế vị, đó là Mạc Hiến Tông.
Lúc bấy giờ ở Trung Quốc Minh Thế Tông có ý muốn chiếm Đại Việt nhưng quan lại nhà Minh nhiều người dâng sớ can rằng nên dùng biện pháp mềm dẻo mà giải quyết việc biên giới phía Nam. Rút kinh nghiệm thất bại của các đời vua trước. Vua tôi nhà Minh bàn đi bàn lại hàng tháng trời, cuối cùng Minh Thế Tông cũng quyết chiếm nước ta làm quận huyện.
Năm 1540 vua Minh cử Cừu Loan mang quân đến áp sát biên giới Đại Việt. Nhà Mạc đứng trước nguy cơ của một cuộc xâm lăng đang đến gần trong khi nhà Lê ở phía Nam vẫn là mối đe dọa lớn. Nhưng Mạc Thái Tổ cũng biết rằng nội bộ nhà Minh không đồng lòng đánh nước ta. Tháng 11 năm đó Mạc Thái Tổ để cháu là Hiến Tông ở lại giữ nước rồi cùng với bề tôi hơn 40 người tự chói mình đến Ải Nam Quan quỳ gối cúi đầu dâng tờ biểu đầu hàng. Nộp hết sổ sách về đất đai quân dân và quan chức cả nước để chờ phân xử dâng đất sáu động của Châu Vĩnh An, lại xin ban chính sóc cho ấn trương để coi giữ việc nước và chờ lệnh khác. Đồng thời ông cũng sai xứ mang biểu đầu hàng sang Bắc Kinh, ngoài ra Mạc Thái Tổ còn mang nhiều vàng bạc đút lót cho quan nhà Minh mong chúng nói đỡ cho trước mặt vua Minh và bọn thuộc hạ vốn ngại Trinh Chiến Phương Nam lại nhận được tiền bạc của Đăng Dung rồi hắn bèn lấy cớ nhà Mạc đã đầu hàng để sai người về triều khuyên vua Minh bãi binh. Kể hết việc Đăng Dung chói mình Quỳ lại lại nói nếu chưa tha tội được cho Đăng Dung thì mong hãy tha cho cháu là mặc Phúc Hải còn như Lê Duy Ninh tuy xưng là con cháu nhà Lê nhưng tung tích chưa rõ ràng. Vua Minh đồng ý đến tháng 3 năm 1542 thì Phong cho Mạc Thái Tổ làm An Nam Đô thống ti xứ, cho ấn bạc và cũng cho thế tập từ đó Bắc Nam Hòa Hiếu không có sự tranh chiến gì nữa. Mạc Thái Tổ cắt đất cầu hòa trở về được một năm thì mất tức là trước khi được vua Minh sắc phong. Ông trị vì được 3 năm, làm Thái Thượng hoàng 11 năm thọ 58 tuổi.
Bài liên quan
